Seria Tomb Raider - seria gier
Seria gier akcji z widokiem z perspektywy trzeciej osoby (TPP), której główną bohaterką jest archeolog Lara Croft. Za sprawą gier wideo, komiksów i filmów Tomb Raider należy do grona najbardziej rozpoznawalnych marek współczesnej kultury popularnej.
Cykl zadebiutował w 1996 roku grą Tomb Raider. Początkowe sześć odsłon serii (do Tomb Raider: The Angel of Darkness włącznie) przygotowało studio Core Design. W 2005 roku doszło do zmiany dewelopera, którym został Crystal Dynamics, znany z takich produkcji jak Legacy of Kain. Od początku rolę wydawcy pełni firma Eidos Interactive, obecnie funkcjonująca pod nazwą Square-Enix.
W 2013 roku zdecydowano się na restart serii. W grze zatytułowanej po prostu Tomb Raider postawiono na bardziej posępny klimat opowieści i większy realizm. Także postać głównej bohaterki nabrała głębi psychologicznej, a całość została wzbogacona o elementy survivalowe, tak by lepiej oddać niebezpieczeństwa czyhające na nieostrożnych poszukiwaczy przygód. W 2015 ukazała się kontynuacja – gra Rise of the Tomb Raider, która jako pierwsza odsłona cyklu przeznaczona została na konsole ósmej generacji, z czasową wyłącznością na Xboksa One. Najnowsza, powstała w 2018 roku część nosi tytuł Shadow of the Tomb Raider i przenosi gracza do Ameryki Łacińskiej, w której młoda archeolog nie tylko zwiedza rozmaite ruiny, ale również śledzi dawne badania swojego ojca. Na uwagę zasługuje też wydane w 2007 roku z okazji dziesięciolecia marki Tomb Raider: Anniversary. Jest to remake pierwszej produkcji z 1996 roku, zachowujący wszystkie poziomy i mechaniki.
W 2010 roku rozpoczęto wydawanie pobocznej serii gier zręcznościowych, w której akcja została przedstawiona w rzucie izometrycznym, przypominającym produkcje spod znaku hack’n’slash. Lara Croft and the Guardian of Light (2010) oraz Lara Croft and the Temple of Osiris (2014) skupiają się na trybie kooperacji i typowo zręcznościowym modelu eksploracji.
Cykl zagościł także na urządzeniach mobilnych, między innymi na Game Boy Color czy Game Boy Advanced, a także na tabletach i smartfonach. W 2015 roku zadebiutowała gra logiczna Lara Croft Go oraz darmowa platformówka Lara Croft: Relic Run.
Główną bohaterką cyklu Tomb Raider jest Lara Croft. W zamyśle twórców fikcyjna postać brytyjskiej archeolog miała być żeńską wersją Indiany Jonesa. Projektanci na czele z Tobym Gardem zadbali o dobitne podkreślenie jej wizualnej atrakcyjności, czym zaskarbili sobie sympatię tysięcy graczy na całym świecie. Warto zaznaczyć, że restart serii z 2013 roku nie ominął także tego aspektu, przez co Lara cieszy się teraz bardziej realistycznym strojem i sylwetką.
Poza oczywistymi zmianami w wyglądzie głównej bohaterki, wprowadzonymi wraz z serią zapoczątkowaną w 2013 roku i związanymi z rozwojem grafiki, Lara Croft przechodzi również gruntowną przemianę osobowościową. W Tomb Raider (2013) mamy do czynienia z młodą, zaledwie dwudziestojednoletnią kobietą, wyruszającą na wyprawę do starożytnego państwa Yamatai w celu sprawdzenia się jako archeolog. Cykl ten zatem poświęcony jest nie tylko eksploracji kolejnych grobowców, ale przede wszystkim ścieżce, jaką przebyć musi młoda archeolog, aby stać się twardą i niezłomną Larą Croft, znaną nam z pierwszych gier całej serii. Dobrze widoczny jest rozwój bohaterki, która w Shadow of the Tomb Raider musi zmierzyć się z konsekwencjami swoich działań.
Fabuła serii nie stanowi spójnej całości. W poszczególnych odsłonach gracze na ogół poznają odrębne przygody Lary Croft, choć niektóre motywy, postaci i miejsca przewijają się kilkukrotnie w różnych częściach cyklu. Sama bohaterka ma także kilka wersji swojej biografii – mówi się wręcz o czterech różnych wariantach. Pierwszy z nich stanowi fabułę sześciu pierwszych gier z serii Tomb Raider. Kolejny zawiera się w grach: Tomb Raider: Legenda i Tomb Raider: Underworld oraz w dwóch pierwszych filmach. Trzecia biografia panny Croft przedstawiona została w komiksach wydawanych przez Top Cow, natomiast czwarta pojawiła się wraz z restartem serii w 2013 roku.
Rozgrywka w grach z cyklu Tomb Raider bazuje na połączeniu elementów zręcznościowej platformówki, przygodówki oraz strzelanki. Gracz kieruje poczynaniami głównej bohaterki, obserwując akcję zza jej pleców. Zabawa polega głównie na eksplorowaniu egzotycznych lokacji (katakumby, wnętrza piramid, jaskinie, lochy itp.), ekwilibrystycznym pokonywaniu przeszkód terenowych i pułapek oraz walce z przeciwnikami. Bohaterka na ogół ma do dyspozycji parę pistoletów, ale czasami musi również zrobić użytek z innych znajdowanych po drodze broni oraz artefaktów.
Szacuje się, że na przestrzeni 22 lat od wydania Tomb Raider gry z tego cyklu sprzedały się w łącznym nakładzie przekraczającym 52 mln kopii. Dwie pierwsze gry z nowego cyklu, będącego restartem serii, rozeszły się łącznie w 18 mln kopii. Produkcja z 2013 roku jest w zasadzie rekordzistką, która dobiła nawet do 11 mln kopii. Na drugim miejscu plasuje się pierwsza, pochodząca z 1996 roku, gra oraz The Rise of Tomb Raider – obie mają na swoim koncie po 7 mln kopii (stan na 04.10.2018).
O popularności serii świadczy fakt, że w 2006 roku Lara Croft znalazła się w Księdze Rekordów Guinnessa jako „bohaterka gry komputerowej, która odniosła największy sukces w realnym życiu”. Jako jedna z nielicznych fikcyjnych postaci świata gier wideo ma ona również swoją oficjalną twarz. Rolę tę pełniły m.in. modelki Rhona Mitra i Alison Carroll oraz aktorka Angelina Jolie. Ta ostatnia wystąpiła w dwóch filmowych adaptacjach – Tomb Raider (2001) i Tomb Raider: Kolebka Życia (2003), które okazały się kinowymi przebojami. W 2018 roku do kin wszedł kolejny film o przygodach pani archeolog, tym razem bazujący na odsłonie gry z 2013 roku i również restartujący kinową serię. W główną rolę wcieliła się zdobywczyni Oscara Alicia Vikander. Produkcja nie spotkała się z tak ciepłym przyjęciem, jakie miało miejsce w przypadku restartu gry, co widoczne jest w średniej ocen na Metacritic, wynoszącej 48/100. Mimo wszystko ta ekranizacja jest najlepiej ocenianą z wszystkich trzech.
Marka doczekała się również własnej serii komiksów oraz książek.