Recenzja gry SOMA - horror na dnie morza od twórców Amnesii

Polowanie na roboty o ludzkim charakterze – nieprzyjemna sprawa.

Już sam sposób wykreowania podwodnego kompleksu stanowi jasny sygnał, że twórcy mieli zamiar odejść od „amnezyjnej” korytarzowości, co oczywiście nie oznacza, iż do dyspozycji oddano nam piaskownicę – SOMA to wciąż produkcja całkowicie liniowa. Niemniej rozmaitość i odpowiednie balansowanie wielkością poziomów (od skrajnie ciasnych, przeznaczonych najczęściej do konfrontacji ze zmutowanymi przeciwnikami, po rozleglejsze, ograniczone jedynie bezkresem oceanu i pozwalające na spowolnienie akcji oraz uporządkowanie zawiłości fabularnych), a także sugerowanie pozornego wyboru prowadzącej do celu ścieżki skutecznie tworzą mylne wrażenie posiadania przez grę ponadprzeciętnej skali. Trudno zresztą czuć się szczególnie oszukanym, kiedy w takim podejściu do projektu poziomów doskonale widać przyświecający deweloperom zamysł. Podczas „sekwencji straszących”, polegających przede wszystkim na uciekaniu i ukrywaniu się przed niebezpieczeństwem, ograniczenia otoczenia potrafią budować dodatkowe napięcie, kiedy ni stąd, ni zowąd wpadamy w ślepą uliczkę, zaś w trakcie etapów spokojniejszych rozglądanie się po wszystkich pomieszczeniach zostaje wynagrodzone choćby odnalezieniem notatek albo nagrań dających szersze pojęcie o przebiegu opowieści. Mocne sprzężenie charakteru lokacji z przedstawianą historią oraz wydarzeniami rozgrywającymi się na ekranie skutecznie zmniejsza zatem natarczywość limitów świata, podkreślając jednocześnie bardzo narracyjny charakter produkcji.

Uwalnianie chipu pojawia się w SOM-ie tylko raz – podobnie jak każda inna minigra.

„Narracja” jest zresztą w tym przypadku słowem o dużym znaczeniu, podporządkowując sobie większość gry – znane z Amnesii pasywne przedstawianie historii zastąpiły bowiem w większości kinowe, interaktywne wstawki, zwieńczające wykonywane przez nas zadania, płynnie oddzielając od siebie poszczególne poziomy i nie sprawiając wrażenia wstawionych na siłę, nawet jeśli trwają dłuższą chwilę. Pojawiła się też możliwość podejmowania wyczerpujących konwersacji, które najdynamiczniej rozwijają kwestie fabularne, mimo że na swojej drodze nie spotykamy raczej zbyt wielu rozumnych kompanów – stykamy się na ogół albo ze śmiercią, albo z robotami o ludzkich cechach, co jednak w toku opowieści znajduje swoje uzasadnienie. Z kolei przeszłość PATHOS-a poznawać można w sposób bardziej standardowy, na przykład poprzez odsłuchiwanie wiadomości nagranych przez martwy personel, lekturę maili czy oglądanie zdjęć. Twórcy zhierarchizowali istotność poszczególnych elementów historii na tyle umiejętnie, że nawet omijając wszelkie opcjonalne źródła informacji, z pewnością nie przegapimy głównego wątku, tracąc jedynie szansę na powiązanie ze sobą niektórych faktów.

Na tym zdjęciu znajduje się co najmniej jeden niepokojący element.

Fala wznosząca

Postawienie na większą kinowość i dynamikę poskutkowało pewnymi uproszczeniami w zakresie mechaniki – nie przywrócono chociażby znanego z Mrocznego obłędu wskaźnika kondycji psychicznej czy interaktywnego ekwipunku, ale trudno nazywać taki „ukłon w stronę A Machine for Pigs” wadą – SOMA całkiem świadomie poszła po prostu w kierunku, który nie potrzebuje tego rodzaju urozmaicaczy, a zastępuje je szeregiem innych, lepiej uzupełniających się z historią i przedstawionym światem zabiegów. Spośród nich zdecydowanie wyróżnić należy zagadki logiczno-środowiskowe – przemierzając kolejne sektory kompleksu, natrafiamy na ich prawdziwą gęstwinę i – co istotniejsze – nigdy nie doświadczamy monotonii. Frictional Games zainwestowało w różnorodność, stawiając ją na liście swoich priorytetów wyżej od złożoności, czego efektem jest występowanie szeregu niepowtarzających się „wyzwań” – od tradycyjnego rozbicia krzesłem szyby, przez określenie odpowiedniego sygnału zapewniającego dostęp do środka transportu, na uruchomieniu specjalnie zaaranżowanej komputerowej symulacji kończąc.

Podwodne pająki. Im dłużej będziecie patrzeć, tym więcej ich dostrzeżecie.

Warto przy tym wspomnieć, że zagadki – choć nie są specjalnie skomplikowane i w większości mają charakter szynowy – wplecione zostały w fabułę i często uzupełniają jej treść, co czyni z nich kolejny środek przekazu. Dodatkowo podejmowanie pewnych działań pośrednio wpływa na wygląd świata lub stawia w nowym świetle poruszane przez grę problemy, co mocno podkreśla spójność zarówno miejsca akcji, jak i całej historii. Dzięki takiemu ujęciu tematu odczuwałem stałe zainteresowanie opowieścią, jednocześnie nie martwiąc się o brak nowości na dalszych etapach.

Pytania na początku zdają się nieuzasadnione. Na końcu też.

Główną atrakcją produkcji pozostały jednak ikoniczne dla dorobku dewelopera, świetnie przemyślane i zróżnicowane konfrontacje z przerażającymi potworami, które stanowią naturalną równowagę dla sekwencji poświęconych w całości eksploracji. Monstra twórcy umieścili najczęściej w ciasnych, zamkniętych przestrzeniach, zaprojektowanych na wzór labiryntów, by jak najbardziej uprzykrzyć nam życie – wówczas zdani jesteśmy jedynie na latarkę, własny słuch i umiejętność chowania się po kątach, a w sytuacjach ekstremalnych – sprint ile sił w nogach. Miejscami panowie z Frictional Games postępują wyjątkowo paskudnie, zmuszając do przebywania z mutantami w jednym pomieszczeniu przez dłuższy czas, by osiągnąć niezbędny dla kontynuowania fabuły cel. PATHOS-II „zamieszkiwany” jest przez kilka rodzajów odrażających rezydentów, spośród których każdy reaguje na inne bodźce – jedne z poczwar zauważą najmniejszy ruch, inne z kolei odczują na sobie nasze spojrzenie. I choć rzeczywiście zastosowanie względem nich odpowiedniej techniki może oszczędzić sporo czasu, wszechobecny, paraliżujący strach niespecjalnie zachęca do eksperymentowania. Bezpiecznie nie czułem się nigdzie – zagrożenie czyha nawet w pozornie przejrzystych oceanicznych głębinach, a świadomość, że gra tak czy inaczej wybacza potknięcia dzięki możliwości regeneracji zdrowia czy gęsto rozsianym checkpointom, wcale nie pomagała mi w zachowaniu spokoju. SOMA konsekwentnie opiera budowanie klimatu nie na straszakach, ale na uporczywym, prześladującym uczuciu niepewności. To zdecydowanie jej największy atut, którym nie każdy horror może się poszczycić.

Monitory? Są. Fotele? Są. Ludzie? Brak.

Rzeczywistość, która nie znika, ale jest, jaka jest

Ocenę dotyczącą warstwy fabularnej SOM-y celowo zostawiłem na sam koniec. Po części dlatego, że opisywanie historii w tym wypadku szybko prowadzi do odkrycia dobrze zapowiadającej się tajemnicy, ale głównie ze względu na nieprzyjemne wrażenie, jakie warstwa ta na mnie wywarła, w pewien sposób psując odbiór całej gry. Bez spoilerów – wiemy, że na stacji PATHOS-II namieszała sztuczna inteligencja i kontrolę nad ośrodkiem w pewnym sensie przejęły roboty. Wiemy też – o czym Frictional Games prawiło z dumą – że SOMA ma poruszać fundamentalne kwestie dotyczące istoty człowieczeństwa, świadomości czy przetrwania ludzkości. Problem polega na tym, że ani jeden, ani drugi aspekt nie został rozwinięty na tyle, by dało się go potraktować poważnie, w rezultacie czyniąc SOM-ę mocno spolaryzowaną przygodą, niemającą szans na ponowne zredefiniowanie gatunku.

W warstwie czysto fabularnej kuleje mało finezyjny pomysł, a doprowadzenie do końca pewnych wątków łamie zgrabne tempo rozgrywki, następując tak szybko i niespodziewanie, że zostaje nawet później otwarcie wyśmiane przez głównego bohatera – Simona Jarretta. Simon nie wzbudza zresztą jakichkolwiek emocji, nie robi nic, by nawiązać z graczem mocniejszą więź, jest całkowicie jednowymiarowym chłopcem na posyłki, bagatelizującym wszelkie wydarzenia, w których bierze udział. Jego postać ratuje nieco bardziej charakterny towarzysz niedoli, którego tożsamości ani roli, jaką odgrywa, nie zdradzę, by nie popsuć Wam zabawy.

Sny na PATHOS-ie? Tylko koszmary.

Warstwie „ambitnej” brakuje natomiast stanowczego podjęcia problemu – główna idea jest wprawdzie ciekawa (choć nic ponadto), zaś pewne poruszane w SOM-ie zagadnienia mają duży potencjał, ale zostają sprowadzone do parteru przez płytkie rozmyślania Jarretta, który cały traktat filozoficzny byłby w stanie skwitować suchym dowcipem lub wykrzyknieniem: „To nie w porządku!”. Pojawiające się tu i ówdzie osobliwe interakcje z terminalami (mające chyba w założeniu burzyć czwartą ścianę) i namiastki wyborów moralnych pozbawione są jakiegokolwiek znaczenia, a chęć nadania im egzystencjalnej głębi z góry skazana jest na niepowodzenie przez brak solidnego uzasadnienia i komplementarności.

Przypominające miny konstrukcje dają do zrozumienia, że nigdzie nie jesteśmy bezpieczni.

Nie zrozumcie mnie źle – mamy do czynienia z naprawdę świetnym horrorem, a od horroru oczekuje się, że będzie straszył, i to zadanie SOMA realizuje bez zarzutu. Niestety, w momencie, w którym sami twórcy raz za razem dają do zrozumienia, iż cel nadrzędny ich produkcji stanowi przekazywanie „czegoś więcej”, wdrażanie symbolicznej idei powinno stać się konsekwentne, a ona sama transparentna i powiązana z pozostałymi wątkami – jak uczyniono chociażby w The Talos Principle (gdzie jakiś sens miało użycie pojawiającego się w SOM-ie cytatu Philipa K. Dicka). Inaczej otrzymujemy paradoks w postaci płynnego, wciągającego kontynuowania słabego pomysłu, który rozbudza nadzieje tylko po to, by ubić je bezlitośnie w chwili, gdy mógłby rozwinąć skrzydła.

Oszczędne efekty świetlne połączone z ciasnym projektem lokacji tworzą niepowtarzalny klimat.

Podsumowując, SOMA nie ma się czego wstydzić – to jeden z najbardziej rozbudowanych, dopieszczonych, wyważonych i przemyślanych pod względem technicznym niezależny horrorów ostatnich lat. Mogę z całą stanowczością stwierdzić, że w pełni usatysfakcjonuje miłośników gatunku, zaciekawi amatorów mocnych wrażeń i nie zawiedzie oczekiwań fanów produkcji Frictional Games. Dwunastu godzin spędzonych na terenie ośrodka PATHOS-II nie żałuję ani trochę i z chęcią wszedłbym w skórę kogoś innego, by móc przeżyć to raz jeszcze. Szkoda tylko, że twórcy nie do końca zdecydowali, o czym grę robią. Podejrzewam, że chcieli osiągnąć wyższy poziom strachu, strachem atakować z kilku frontów i ze strachem tkwiącym w głowie odesłać mnie do łóżka. Faktycznie, był to bardzo mocny cios, jednak SOMA pozostawi też wspomnienie zbyt gwałtownej próby wzniesienia się z dna oceanu w przestworza.