Człowiek – zwierzę społeczne. Wściekasz się w trakcie gry? To normalne

Mechanizmy obronne, jak już wcześniej nadmieniłem, dzielą się na dojrzałe i te niekoniecznie dojrzałe. Te pierwsze charakteryzują się celowością i zdolnością do rozładowywania napięcia w sposób przynoszący korzyść, a przynajmniej niekrzywdzący. Niekrzywdzący siebie albo – jako że zawsze jesteśmy częścią jakiejś zbiorowości – otoczenia.

Radzić sobie ze stresem powinniśmy w sposób dopasowany do norm społecznych.

Dojrzałe radzenie sobie ze stresem powinno więc mieścić się w stosownych do tego ramach społecznych. Oczywiście normy społeczne często same w sobie są daleko niedojrzałe i niezbyt przystosowane do rzeczywistości (jak chociażby zwyczaj chodzenia w garniturze na ważne uroczystości, nawet jeśli słońce postanowiło rozpocząć ofensywę i wyjście z klimatyzowanego pomieszczenia zadaje ponad 9000 obrażeń od ognia), ale to nie ma znaczenia w przypadku rage’u.

Wrzeszczenie na komputer, przeklinanie i ogólnie bardzo agresywne zachowanie spowodowane pozornie niewinną rozrywką w dość jaskrawy sposób łamie wszelkie konwenanse. I nieistotne jest, czy uznajemy je za racjonalne, czy nie – większość ludzi zgodzi się, że takie zjawiska nie powinny mieć miejsca w przestrzeni publicznej. Dlaczego? Bo gniew i agresja, zgodnie zresztą ze swoim ewolucyjnym przeznaczeniem, powodują strach.

Ta wściekła, potencjalnie nieprzewidywalna osoba może przecież stracić nad sobą kontrolę. Gwałtowność zachowania sprawia, że stajemy się czujni, sami przejmujemy napięcie złoszczącego się, pojawia się w nas niepokój. I nawet kiedy zdajemy sobie sprawę, że dany człowiek nie jest dla nas zagrożeniem, pewne reakcje są zupełnie podświadome i uniwersalne. Myślę, że amatorzy filmów na YouTubie, w których ludzie tracą panowanie nad sobą podczas gry, nie czuliby się tak komfortowo, przebywając z osobą rozwalającą klawiaturę w jednym pokoju.

Ale XXI wiek pozwala oglądać wściekłość innych zza dającej poczucie bezpieczeństwa szyby ekranu monitora. I to faktycznie widać – normy społeczne w zakresie agresji znacznie się rozluźniły, nie mówię już nawet o alarmującej brutalizacji języka debaty publicznej, bo brak kultury u polityków jest skutkiem naszego na to przyzwolenia. Wystarczy jednak zajrzeć do sekcji komentarzy na dowolnej popularnej stronie, żeby znaleźć pokłady agresji, na które komentujący nigdy nie pozwoliliby sobie w relacji bezpośredniej.

Mimo wszystko jednak normy społeczne nadal funkcjonują. I jeśli mężczyzna w średnim wieku zdziera sobie gardło, wielokrotnie wykrzykując wulgarne określenie na profesję Soni Marmieładowej z powodu tego, że Sekiro to „dźwiękogra” (cokolwiek by to nie znaczyło) i że nie ma się gdzie nauczyć, jak pokonać bossa, to narusza je w sposób rażący, nawet w internecie.

Japonia, 1234 rok. Stary mistrz instruuje młodą adeptkę, jak pokonać demona, aby ta nie musiała się tego uczyć z YouTube’a. Koloryzowane.

Reakcje na przekraczanie granic najczęściej sprowadzają się do oburzenia lub śmiechu. Oburzenie wiąże się z ostracyzmem, co ma zniechęcać tego, kto zasady złamał, do dalszego ich łamania. Ma wywołać poczucie wstydu i lęk przed wykluczeniem ze społeczności. A to, w czasach kiedy ludzkie instynkty się kształtowały, mogło skończyć się śmiercią – pojedyncza osoba nie była w stanie przetrwać w niegościnnym środowisku. Zresztą i dzisiaj znane jest pojęcie śmierci voodoo, czyli zgonu spowodowanego właśnie wykluczeniem ze społeczności lub innego rodzaju klątwą (odpowiedzialny jest za to podkręcony do granic możliwości przez autorytet przeklinającego i łatwowierność przeklętego efekt samospełniającej się przepowiedni). Oczywiście oburzenie z powodu czyjegoś rage’u w dzisiejszym społeczeństwie nie będzie dla nikogo krzywdzące, ale w pewnych sytuacjach (na przykład dyscyplinująca rozmowa z szefem, dbającym o wizerunek firmy nadszarpnięty przez filmy z pieklącym się pracownikiem) może mieć bardzo nieprzyjemne konsekwencje.

Śmieszność zaś działa podobnie, tylko w mniej agresywny sposób. Również ma wywołać wstyd, często nie mniej dotkliwy, również może mieć w sobie pierwiastek potępienia, ale ciężar przesunięty jest w kierunku lekceważenia osoby ośmieszonej. Humor jest też mechanizmem obronnym, więc taka reakcja poniekąd może pomóc poradzić sobie z ambiwalentnymi uczuciami wynikającymi z danej sytuacji. (Mój ulubiony streamer zachowuje się jak niezrównoważony? Nie przestanę go przez to lubić, bo przecież robi fajne materiały, ale po czymś takim to jednak głupio nie zareagować. Co mi pozostaje? Beka z typa!) Może być w tym też element schadenfreude, czyli radości z cudzego nieszczęścia – uczucia może niezbyt pozytywnie ocenianego, ale jakże często obecnego w polskim społeczeństwie.

Wreszcie – śmiech jest przyjemny. Dlatego lubimy filmy, które nas rozśmieszają. Stąd biorą się amatorzy wideo ze słowem „rage” w tytułach. Pozostali reagują w drugi sposób – oburzeniem lub zażenowaniem i wzruszeniem ramion. Oczywiście oglądanie rage’u nie jest rozrywką najwyższych lotów, powiedziałbym nawet, że to taka lekka odmiana patostreamów, tylko że tutaj główny bohater po wyżyciu się wraca do normalnego życia zamiast do picia alkoholu i awantur. Trzeba jednak pamiętać, że rozrywka schlebiająca najniższym instynktom od zawsze była najbardziej popularna, a najbardziej znani polscy poeci tworzyli utwory nieróżniące się zbytnio od wulgarnych wierszyków wyrytych cyrklem na blatach szkolnych ławek (jak choćby opinia Czesława Miłosza na temat socjalizmu albo opinia Jana Kochanowskiego o matematykach).

Kruci!

Nie chcę tutaj bronić publicznego tupania nóżką z powodu niepowodzeń w grze, bo też nie bardzo jest czego bronić. To rozrywka dość niskich lotów i niezbyt chwalebny epizod w życiu osób, które tracą nad sobą kontrolę na wizji. Chciałem raczej przyjrzeć się całemu zjawisku z boku, podejść do sprawy możliwie obiektywnie i nie oceniając – stąd wydźwięk artykułu może wydawać się nieadekwatnie pozytywny. Nie popieram rage’u, ale... cóż, skłamałbym, gdybym nie przyznał, że czasem mnie śmieszy.

Zapadł mi natomiast w pamięć komentarz pod jednym z filmów ostatniego żyjącego wieszcza narodowego, Klocucha. Komentujący stwierdził, że też kiedyś tak cieszył się grami jak Klocuch i że zazdrości mu, iż ten może śmiać się przez dobre pół minuty z tego, że postać w Hitmanie „siura”.

I to „siuranie” nie dawało mi spokoju za każdym razem, kiedy ze znudzeniem przechodziłem naprawdę zabawne i dobrze zrobione gry, kwitując wysiłki deweloperów jedynie uśmiechem półgębkiem ewentualnie chichotem pod nosem. Czemu Klocuch bawi się o tyle lepiej ode mnie?! Nie mam pojęcia. Na pewno nie chodzi o jego wiek, bo o ile zaczynał, mając zapewne te 12 lat (załóżmy), tak tworzy już na tyle długo, że jestem w stanie założyć, iż jest starszy ode mnie. A wciąż nie stracił dziecięcej radości.

Tego bym życzył sobie i wszystkim – żebyśmy potrafili tak bezpretensjonalnie i spontanicznie cieszyć się grami. A skoro cieszyć, to i złościć, prawda?